En gång i Lesjöfors fick Aino esperantolökar av en finsk esperantist. Av någon anledning fick också jag lökar, som jag satte i trädgården. Aino och Lennart Åberg bodde på tredje våningen

på Tycho Brahes gata, Göteborg, som gränsar till ett skogsparti. Aino satte sina esperantolökar i skogen och pysslade om dem där.

Jag tror att hennes tulpaner klarade fler år än mina.

Aino var en överlevare, som klarat av strapatser och olycksfall med sin finska sisu.

Mina första minnen av Aino var från en esperantokurs på Studiefrämjandet, där Lennart ansvarade för utbildningen och Aino för det sociala. Andreas Nordström deltog i samma kurs, som jag.

Efter avslutad undersköterskeutbildning fick Aino tjänst på Sabbatsbergs sjukhus i Stockholm. Det var ett vikariat för en kollega, som skulle vara graviditets-ledig. Men kollegan fick missfall och kom tillbaka på tjänsten. Det var ju inte planerat, men ledningen inrättade en alldeles ny tjänst för Aino.

För Ainos del blev det erfarenheter dels från en kirurgavdelning, dels från en kvinnoavdelning

Till Göteborg kom Aino med sin make Lennart. Hon fick anställningar på långvården i Lövgärdet och på Akuten i Gunnareds Centrum.

Ainos intresse för fackliga frågor var stort och hon arbetade ett tag på expeditionen på Lillhagen. Så småningom fick hon en heltidstjänst på den fackliga expeditionen på Vasa sjukhus.

Det hände att medlemmar fick låna pengar ur fackföreningens kassa. Det var svåra tider för många. Invandrad arbetskraft fanns och många behövde bl.a. hjälp med att fylla i blanketter. Arbetsmarknaden behövde folk och många studenter kunde försörja sig genom att t.ex. ta nattvak.

Lennart och Aino hade tillsammans esperantoträffar och kurser hos Studiefrämjandet, Göteborg. Ett par av oss i den nuvarande styrelsen för Göteborgs Esperantoförening har gått kurs där. Vi minns att Aino hade bakat härligt goda mjuka kakor och att Lennarts undervisning var rolig.

Då och då dök det upp utländska esperantister och de övernattade ofta hos paret Åberg, som fanns med i Pasporta Servos register. Många kom från Östtyskland - ungdomar mest. Ibland kunde det komma esperantister från olika länder samtidigt.

Vid 63 års ålder gick Aino i pension. Senare, då maken avlidit, återknöt Aino kontakten med vården och hade bl.a. en del nattvak på Gunnareds sjukhus.

Det är roligt, att Aino är med på Esperanto-lördagarna. Även om hälsan kan svikta ibland, verkar Aino ha väldigt mycket sisu och hennes erfarenhet från esperantovärlden är guld värda!

Siv

Mi memoras Aino’n kiel klaran virinan figuron, kiu ĉeestis en grandaj kaj malgrandaj okazaĵoj en la Esperanto-mondo. Ŝi estis ĉe kongresoj, landaj kunvenoj, vendoplacaj kunvenoj, klubaj kunvenoj, resume, kie io okazis, ŝi ĉeestis tie se nur ”por iom da tempo” kiel ĉe vendoplacaj kunvenoj.

Ŝi iam klarigis al mi: Vi devas veni al Esperanto, ĉar Esperanto ne venos al vi!

Mi pensis pri kiom prave ŝi diris, mi devas klopodi, iri al kursoj, legi, studi vortojn, vojaĝi kaj renkonti aliajn, kiuj parolas Esperanton.

Ŝi donis al mi kopion de la granda vortaro de Ebbe Vilborg. Ĝi fariĝis tre eluzita dum la tempo, sed kiam oni malfermas la unuan kovrilon, ĝi diras sur la dekstra flanko: Aino Åberg.

Mi ĉiam memoros vin, Aino, kaj tial volas dividi bildforme kelkajn el la momentoj, kiujn vi dividis kun ni.

/Ingegerd Granat

En ĉiuj kafopaŭzoj kaj similaj, estis Aino kiu aranĝis ĉion, faris kafon, aranĝis la tablon kaj servis. Ŝi kutime ne sidis ĉe la tabloj, ŝi aranĝis propran kafejon apud la kuirejaj tabloj, por ke ŝi povu servi kaj helpi. Sed ne estis kvazaŭ ŝi agas kiel kuireja servistino, ŝi anstataŭe estis dommastrino!

Ŝi ĉiam estis trankvila kaj sekura. En renkontiĝo kun Sten Svenonius, en lia somerdometo, ni iam ludis ĵetkuban ludon, kiun ni faris kun instrukcioj en Esperanto. Oni devis movi la pecojn laŭ vojo, kie estis obstakloj survoje. Oni povus foje esti devigita reiri aŭ resti. Je unu momento, Aino devis retroiri kvin paŝojn, fojon post fojo post fojo! Samtempe, kelkaj aliaj ludantoj devis reveni al la deirpunkto, denove kaj denove! Kompreneble, ĉi tie estis iom da malkontento, sed ne por Aino, ŝi nur diris, ke ”ni povas longe daŭri ĉi tie, ni havas multe da manĝaĵo!”

Kiam Aino ne plu povis veni al niaj renkontiĝoj, ni anstataŭe komencis viziti ŝin unufoje monate kaj doni al ŝi la lastan numeron de ”Ora Ĵurnalo”. Plejofte estis mi, Lasse, kiu iris, sed foje estis la aliaj, Ingegerd, Christin kaj Zakia. Mallonga babilado, sed ŝi ĉiam estis same dankema pro la revuo.

Dum ŝiaj lastaj semajnoj de vivo, ŝi vivis en la Geråshus Prizorgo-kaj-flegejo. Zakia, Christin kaj mi vizitis ŝin tie kun ”Ora Ĵurnalo”. Ankoraŭ mankis al ŝi pentraĵo el sia bela kolekto, sed ŝi ĝojis, ke de sia fenestro ŝi povas rigardi supren al la monto, kie ŝi ĉiam loĝis. Dankon, Aino, pro via aminda personeco kaj ĉiuj bonegaj momentoj!

/Christin kaj Lasse

av familjen Granat

Jag kommer ihåg Aino som en tydlig kvinnogestalt som var närvarande i stort och smått i Esperantovärlden. Hon var med på kongresser, landsmöten, torgmöten, klubbmöten, kort sagt, där det hände något, där var hon närvarande om så bara ”en liten stund” som exempelvis vid torgmöten.

Hon förklarade en gång för mig: Du måste komma till Esperanto, för Esperanto kommer inte till dig!

Jag har tänkt på hur rätt hon hade, jag måste anstränga mig, gå på kurser, läsa, plugga glosor, resa och träffa andra som pratar Esperanto.

Av henne fick jag ett exemplar av Ebbe Vilborgs stora ordbok. Den har med tiden blivit mycket sliten men när man öppnar första pärmen står där skrivet på högersidan: Aino Åberg.

Jag kommer alltid att minnas dig Aino och vill därför i bildform dela några av de stunder som du delade med oss.

/Ingegerd Granat

Vid alla kaffestunder och liknande så var det Aino som ordnade med allt, koka kaffe, duka och servera. Hon satt oftast inte med vid borden, hon ordnade en liten egen fikaplats invid köksbänkarna så att hon kunde servera och hjälpa till. Men det var inte så att hon agerade kökspiga, hon var i stället husmor!

Hon var alltid lugn och samlad. Vid en träff hos Sten Svenonius, i hans sommarstuga, spelade vi en gång ett tärningsspel som vi hade gjort med instruktioner på esperanto. Man skulle flytta pjäserna längs en bana där det fanns hinder på vägen. Man kunde ibland bli tvungen att gå tillbaka eller stå kvar. Vid ett tillfälle fick Aino gå tillbaka fem steg, gång efter gång efter gång! Samtidigt blev ett par andra spelare tvungna att återvända till startpunkten, också gång efter gång! Här blev det förstås lite missnöje, men inte hos Aino, hon sa bara att ”här kan vi ju hålla på länge, vi har ju gott om mat!”

När Aino inte längre kunde komma med på våra träffar så började vi i stället besöka henne en gång i månaden och ge henne det senaste numret av ”Ora Ĵurnalo”. Oftast var det jag, Lasse, som gick, men ibland var det andra, Ingegerd, Christin och Zakia. En kort pratstund, men hon var alltid lika tacksam för tidningen.

Under sina sista veckor i livet bodde hon i Geråshus Vård-och-omsorgsboende. Zakia, Christin och jag besökte henne där med en ”Ora Ĵurnalo”. Hon saknade ännu någon tavla från sin fina samling, men hon var glad att hon från sitt fönster kunde se upp mot berget där hon alltid hade bott. Tack, Aino för din härliga personlighet och alla fina stunder!

/Christin och Lasse

de Ralf Jalming

Mi renkontis Aino Åberg la unuan fojon cirkaŭ 1980.

Mi memoras ŝin en la mondkongreso en Stockholm 1980, kie ŝi laboris inter alie kiel pordgardanto!

Poste mi renkontis ŝin en diversaj kursoj kaj renkontiĝoj kiujn ŝi kaj ŝia edzo Lennart aranĝis. Ŝi ĉiam diris ŝian opinion pri ĉio. Kelkfoje eble tro sincere!

En pli maljunaj jaroj ŝia bonhumora kaj ŝerca flanko pli aperis kaj oni ofte ridis bone en ŝia akompano. Mi memoras ŝin kun multe da varmo!

av Ralf Jalming

Jag träffade Aino första gången omkring 1980.

Jag kommer ihåg henne från världskongressen i Stockholm det året där hon tjänstgjorde bl.a som dörrvakt.

Senare träffade jag henne på olika kurser och tillställningar som hon och hennes man Lennart anordnade. Hon var aldrig sen med att säja sin åsikt. Kanske lite för uppriktigt ibland!

På senare år kom hennes humoristiska sida fram mera och hon var aldrig långt ifrån ett roligt skämt. Man hade aldrig tråkigt i hennes sällskap. Jag minns henne med värme.

de Andreas Nordström

Aino estas la unua esperantisto kiun mi renkontis. Estis en 1982, mi kredas, en la subtegmenta placo Nordstadstorget en Gotenburgo, kie ŝi kaj Lennart havis ekspozicion pri Esperanto.

Mi tie aliĝis al la semajnfinaj kursoj de Lennart Åberg, en kiuj ankaŭ Siv partoprenis (vidu ŝian artikolon).

Aino sciis bone elturniĝi el ĉiaj strangaj okazaĵoj. Ŝi rakontis ke iam ŝi kaj Lennart havis eksterlandan esperantogaston kiu odoraĉis terure. Lennart, ĉiam tre afabla kaj tolerema, sidis konversaciante kun la gasto, sed Aino ne eltenis esti en la sama ĉambro. Sed ŝi trovis elturniĝon, ŝi diris al la gasto ke ili havas la kutimon en ilia hejmo ĉiam baniĝi antaŭ la tagmanĝo. Do, la gasto banis sin kaj ne plu odoraĉis.

Por Aino Esperanto estis grava afero. Ŝi ne ŝatis se iu rigardis Esperanton nur kiel hobion. Ŝi diris, se Esperanto donas al vi ion bonan, vi ankaŭ redonu ion bonan al Esperanto.

de Renate Säfström

La Societo de Blinduloj – nuntempe nomita Landa Federacio de Vidhandikapuloj – (Synskadades Riksförbund) fondiĝis de blindaj manlaboristoj jam en 1889 por aktualigi la problemojn de vidhandikapuloj.

La kalendaro enhavas bildojn pri estontaj gvidaj hundoj – ankoraŭ nur idoj.

Sube: Oni trejnos la du labradoridojn Cibo kaj Casa, por eble fariĝi gvidhundoj. Alia kariero por labradoroj povus esti servo al la polico kiel narkotikohundo, savhundo kaj servohundo por homoj kun diversaj problemoj – ekz. por trankviligi infanojn en hospitalo.

Gvidhundoj lernas kunlabori kun siaj posedantoj per aparte ellaborita dresado kaj trejnado.

Kiam la hundo laboras ĝi portas blankan jungilaron. Krom la posedanto, neniu tiam devas karesi la hundon.

/ Siv

Louis Braille, naskiĝis la 4-an de januaro 1809 en Coupvray apud Parizo, mortis la 6-an de januaro 1852 en Parizo, estis franca instruisto de blinduloj kiu kreis la brajlan skribon (brajlo).

Ludoviko estis blindigita per akcidento en la selistejo de sia patro kiam li estis trijara. Kiam Ludoviko estis dekjara, li estis sendita al Parizo al blindullernejo. Tie li lernis tralegi sistemon de altigitaj ordinaraj literoj. Sed ĝi estis malfacile uzebla. Kiam Ludoviko estis 14-jara, liaj gepatroj mortis en epidemio.

Li lernis ludi la orgenon kaj instruis aliajn vidhandikapitojn, kaj dediĉis sin tute al instruado de vidhandikapitoj ĉe la Pariza Instituto por Blinduloj, kie li estis dungita kiel instruisto en 1828.

Kun la tempo, Ludoviko elpensis utilan brajlan skribon por blinduloj. Ĝi baziĝis sur ses punktoj, kaj kombinante ilin, oni povis produkti ne nur diversajn literojn kaj nombrojn, sed ankaŭ muzikan notacion.

Ludoviko bezonis tri jarojn da eksperimentado por disvolvi ĉi tiun skriban lingvon por neviduloj. En 1829 li prezentis sian inventaĵon al profesoroj kaj instruistoj en diversaj blindullernejoj, sed ili rifuzis havi ion ajn rilaton al la afero, kaj malpermesis al li uzi ĝin en sia instruado.

Louis Braille mortis antaŭ ol lia sistemo iĝis vaste akceptita kaj mondfama. Hodiaŭ, brajlo estas la domina skriba lingvo por vidhandikapitoj.

Brajla ekrano estas helpa aparato uzata en kombinaĵo kun ekranlega programo, kiu konvertas la tekston al brajlo.

La brajla ekrano konektas al komputilo, tabulkomputilo aŭ poŝtelefono. Se la studento elektas ciferecan formaton, li ankaŭ povas aŭskulti la tekston per parolsintezo.

Louis Braille, född 4 januari 1809 i Coupvray nära Paris, död 6 januari 1852 i Paris, var en fransk blindlärare som skapade Brailleskriften (punktskrift).

Louis blev blind genom en olycka i faderns sadelmakeri när han var tre år gammal. När Louis var tio år sändes han till Paris till en skola för blinda. Där lärde han sig läsa genom ett system med upphöjda vanliga bokstäver. Men det var svårt att använda. När Louis var 14 år dog hans föräldrar i en epidemi.

Han lärde sig spela orgel och undervisade andra synskadade, och ägnade sig helt åt att undervisa synhandikappade vid Paris institut för blinda, där han anställdes som lärare 1828.

Med tiden hade Louis utarbetat en användbar punktskrift för blinda. Den baserades på sex punkter, och genom att kombinera dem kunde man få fram inte bara olika bokstäver och siffror utan även notsystem för musik.

Det hade tagit Louis tre år av experimenterande att utveckla detta skriftspråk för icke-seende. Han presenterade 1829 sin uppfinning för professorer och lärare på olika blindskolor, men de vägrade att ha med saken att göra och förbjöd honom att använda det i sin undervisning.

Louis Braille dog innan hans system blivit allmänt accepterat och världsberömt. Idag är Brailleskriften det helt dominerande skrivspråket för synskadade.

En punktskriftsskärm är ett hjälpmedel som används i kombination med ett srmläsningsprogram som omvandlar texten till punktskrift. Punktskriftsskärmen kopplas till dator, surfplatta eller telefon. Om eleven väljer ett digitalt format så kan hen också lyssna på texten med hjälp av talsyntes.

de Roland Eriksson

Mi bedaŭrinde devas anonci, ke mia amata Agneta Emanuelsson mortis la 18-an de marto, 2025.

Ŝi estis tre aktiva kaj engaĝita persono en multaj agadoj. Ŝi certigis ke minoj estis forprenitaj per UN, skribis libron pri Valdemar Langlet, lernis kaj instruis Esperanton ktp.

Kiam mi renkontis ŝin per la danco kaj ni fariĝis paro, mi devis lerni Esperanton por ke mi povu partopreni en UK. Tiam ŝi ankaŭ devis lerni fariĝi radioamatoro (ŝia signalo SA5YLX) kaj fariĝi FRO (ŝi jam estis aŭto-korpusano).

Estis multe da dancado en la jaroj kiujn ni ricevis kune.

Ni plejparte dancis malnovajn kaj popolajn dancojn. Ripozu en paco!

av Roland Eriksson

Jag måste tyvärr meddela att min älskade Agneta Emanuelsson har dött 18 mars 2025.

Hon var en mycket aktiv och engagerad person i många aktiviteter. Hon såg till att det röjdes minor via FN, skrev en bok om Valdemar Langlet, lärde sig och lärde ut Esperanto m.m.

När jag träffade henne via dansen och vi blev ihop behövde jag lära mig Esperanto för att kunna vara med på UK. Då fick hon också lära sig att bli radioamatör (hennes signal SA5YLX) och bli FRO:are (hon var redan bilkårist).

Mycket dans har det blivit under de åren vi har fått tillsammans. Vi dansade mest gammal- och folkdans. Vila i frid!

Agneta kaj Roland vizitis Gotenburgon en majo 2018 por rakonti pri Valdemar Langlet. Jen ŝia prelego (el Ora Ĵurnalo n-ro 8):

Agneta Emanuelsson kaj Roland Eriksson, ambaŭ el Katrineholm, ĉeestis la Esperanto-Societon, sabaton 5 majo. Agneta kunportis sian libron pri Valdemar Langlet kaj kelkajn lumbildojn, kiujn Roland montris.

La titolo Valdemar Langlet – forgesita heroo? finiĝas kun demandosigno. Eble Valdemar Langlet en Svedio estis ”en ombro” de Raoul Wallenberg, sed en Hungario, strato kaj lernejo estis nomitaj laŭ li. En Upsalo ni havas la Langlet-parkon. La skribo de Agneta estis publikigita de ”Västra Sörmlands Kultur- & Guide-förening”. Agneta kaj Roland loĝas en Katrineholm kaj ne malproksime estas la bieno Spetebyhall, Lerbo, kie Valdemar naskiĝis en 1872 kiel la plej juna el kvar fratoj. La patro estis arkitekto kaj la patrino verkisto. Ŝi estis unu el la fondintoj de la revuo Idun. La du plej aĝaj fratoj Filip kaj Abraham fariĝis sciencistoj, la tria, Alex, iĝis artisto.

Kiam Margareta, Ingegerd kaj mi iam sidis sur la trajno de Gotenburgo al Skövde ni renkontis Mikael Engström, parencon de Alex Langlet. Mikael estas redaktanto de la revuo Tillit, kun nur pozitivaj novaĵoj. Biologie, ili ne estis rilataj, sed la avino de Mikael estis adoptita de Alex Langlet kaj elkreskis en Spetebyhall. Mikael sciis, ke Valdemar Langlet estis esperantisto, kaj kiam li aŭdis la vorton Esperanto, li kontaktis nin. Mikael estis en Budapeŝto plurajn fojojn por serĉi la spurojn de sia parenco.

Kiam ni parolas pri Valdemar ni ne forgesu lian edzinon Nina!

Valdemar tog studenten i Stockholm som den yngste i sin klass och fortsatte sina studier i Uppsala.... Som 15-åring lärde han sig Volapük, och då Zamenhofs lärobok (1887) hade översatts till svenska, blev Esperanto en del av hans liv. Tillsammans med några studentkamrater bildade han Sveriges första och Europas andra esperantoklubb 1891. Tillsammans med en rysk esperantist blev han redaktör för esperantorörelsens gemensamma tidning.

Tillsammans med en studentkamrat bestämde Valdemar 1895 att per cykel ge sig ut i världen för att pröva esperanto. De besökte Finland, Ryssland, Turkiet, Österrike och Ungern. Redan året därpå var Valdemar tillbaka i Ungern.

I Odessa, Ryssland, besökte de esperantovännerna Nikolaj Borokovko och hans blivande hustru Antonina, som tog väl hand om de båda studenterna. 1896 födde Antonina dottern Nina, som långt senare (1925) kom att bli Valdemars andra hustru, sedan den första, finska Signe Blomberg, avlidit.

Nina fick en musikutbildning i Sverige. Hon trivdes inte så bra, så paret flyttade till Budapest, där Valdemar 1932 fick ett lektorat i svenska. De blev centrum i ett livligt kultur- och sällskapsliv, där även många judar fanns med bland vännerna. Detta blev säkert avgörande för deras fortsatta liv. En av besökarna 1936 var kronprinsessan Louise, vars besök Valdemar arrangerade. Hon stannade i fem veckor och många andra kom för att hålla konserter och delta i kulturarrangemang, utställningar och annat.

Langlet är bland annat känd som en av de drivande krafterna i den stora räddningsaktion för judar och andra av nazisterna förföljda personer som genomfördes i Ungern under slutet av andra världskriget. När Nazityskland ockuperade Ungern 1944 hade paret Langlet redan bott i landet i över tio år. Valdemar hade översatt ungerska böcker till svenska. Paret hade alltså inga problem med att tala ungerska. Genom sin position som kulturattaché på den svenska legationen i Budapest och som varandes Svenska Röda Korsets delegat i Ungern kunde han tillsammans med sin hustru Nina hjälpa till att rädda tusentals personer från nazisternas förföljelser genom att utställa svenska skyddsdokument och föra flyktingar till hus och kloster som låg under Röda Korsets beskydd. Valdemar och Nina förlorade allt de ägde i Budapest och flyttade till Sverige efter att den sovjetiska armén nått fram till Budapest. Valdemar blev 1944 av prins Carl utsedd till chefsdelegat för Svenska Röda Korset, då Folke Bernadotte inte fick tillstånd av den ungerska regeringen att komma. Hus med Röda Korsets skyltar respekterades för det mesta av nazisterna – men inte alltid. Makarna Langlet stod, efter de s.k. pilkorsarnas maktövertagande i oktober 1944, på ”dödslistan”. De kom i alla fall lyckligt hem till Sverige, men helt utan pengar. Så småningom fick Valdemar en liten pension av staten som tack för sina insatser. Nina arbetade som pianolärare, men hemmet var fattigt.

Det finns mycket mer att berätta, men jag kan förmedla kontakt med Agneta Emanuelsson, om du vill köpa hennes skrift.

Kune Andreas kaj Margareta prelegis pri la sanktulino de tuta Eŭropo, nia Brigito, kiu fondis novan kongregacion kaj, per sia filino la beata Katarina, la monaĥejon en Vadstena. La inaŭguro okazis en 1384.

Ni esperantoklubanoj kun intereso aŭskultis la prelegon la 8an de marto pri tiu unika virino, kiu dank’ al revelacioj kun mezaĝoj de Dio, tre influis la politikon, ne nur en Svedio, sed ankaŭ en Eŭropo.

Ingegerd faris la bildojn pri Andreas Nordström kaj Margareta Andersson.

En Ora Ĵurnalo n-ro 75, vi povas vidi tekston kaj bildojn de la prelego.

Andreas kaj Margareta finis la prelegon per la Preĝo de Birgitta:

En Christinæ Preĝejo, Alingsås, oni la 22an de februaro festis la sanktulinon Brigito.

Kun multe da identiĝo la aktorino Stina Ekblad legis la tekstojn.

Schola Gothia, vokala kvarteto plenigis la tutan preĝejon per siaj voĉoj.

La kvarteto kantis gregorianan plurvoĉan muzikon el la 14a kaj 15a jarcentoj. La mezepokaj tekstoj faris ke oni sentas mondon de pasio kaj novaj sonoroj.

Birgitta Birgersdotter de Svedio (1303–1373), poste sankta Brigito, estis persono kiu gajnis famecon kaj respekton tra tuta Eŭropo. Naskita en la nobelaro, ŝi ne hezitis prelegi por reĝoj. Ŝi persvadis la papon moviĝi al Romo. Ŝi peris por interpacigi inter militoj sur la kontinento.

Sankta Brigito enmiksis sin en kaj grandaj aferoj kaj etaj detaloj.

Pri la vestoj de la monaĥinoj ŝi tre ekzakte priskribis ĉion.

Ŝiaj pli ol 600 vizioj kondukis al ŝia kanonizado dek ok jarojn post ŝia morto.

Fine mi citas kelkajn el la tekstoj, kiujn Stina Ekblad recitis:

de Saliko (Raita Pyhälä)

En Helsinki/Helsingfors troviĝas preskaŭ 40 bibliotekoj. La ĉefa urbobiblioteko nomiĝas Oodi (pretiĝis en 2018), proksime al la Ĉefa fervoja stacidomo. En Oodi oni povas ne nur serĉi kaj prunti librojn sed ankaŭ havigi al si kvietan laborejeton aŭ ĉambron por oficiala kunsido, ludigi siajn etulojn surtapiŝe interparolante kun aliaj gepatroj, profiti de kafejo kaj restoracio, legi multlingvajn aforismojn sur muro, renkontadi geamikojn, aŭskulti muzikon. Bibliotekoj ne plu estas lokoj, kie oni nur silentu. Ĉiutage la pruntintoj redonas pli ol 1300 (ne)legitajn librojn, kiujn la bibliotekistoj trafoliumas por kontroli, ke ili estas nedifektitaj kaj puraj.

Kelkajn el siaj plej surprizaj trovitaĵoj la bibliotekistoj eksponas sur tabulego en baza etaĝo, kiun nur la stabo rajtas eniri. La tabulego larĝas 7 metrojn kaj altas 3 metrojn.

En la gazeto Helsingin Sanomat 21.2.2025 aperis fotoj kaj artikolo pri ĝi. Inter la plej neatendeblaj aĵoj en la redonitaj libroj troviĝas ekzemple monbiletoj finnaj kaj fremdlandaj, identigiloj (tiujn la biblioteko povas redoni al la pruntintoj), kvitancoj, kombilo, ŝtrumpeto, medikamentaj piloloj, rentgenfoto pri ies ovarioj, kondomujo, razila klingo, orelpurigiloj, tranĉaĵo el tre grasa kaj sala kolbaso meetwurst, buterpano, por ne mencii kartojn, slipetojn, fotojn kaj verajn legmarkilojn. En iu poemaro la leganto manskribis siajn proprajn poemojn, evidente esperante legontaron. Kelkfoje la trovitaĵo povas eĉ timigi: bibliotekistino trovis en la kontrolenda libro drog-injektilon plena de droga likvaĵo. Nova maniero disdoni kaj vendi drogojn.

Saliko

Artikolo de mia hungara Esperanta amikino Korsos-Ferencné Kati, pri la historio de Ombrelo. Mi legis ĝin kaj trovis ĝin interesa. Raita Pyhälä

La ombrelo el oriento ekiris al ĝia konkera vojo. La ombreloj originitaj el Ekstremoriento donis ŝirmon kontraŭ la sunradioj kaj la pluvoj. La unua reproduktado estas konata el Ĉinio el la 11-a jarcento a. K.

Sur la tombo de la cezaro Ĉiu Ĉin Ŝi Huang-ŝi videblas la ĉaro de la Argilarmeo, sure oni sekure fiksis la ombrelon donantan ombron en la jaro 210 a.K.

Laŭ la arkeologiaj trovaĵoj la ombreloj defendantaj kontraŭ la bruligitaj sunradioj estis uzitaj en Babilonio kaj en Egiptio jam en la epoko de la faraonoj. En la antikva epoko en Japanio kaj Ĉinio estis granda kulto pri la bambukanfustojn havantaj majstraj, artkvalitaj ombreloj, kiuj pretiĝis el kolorigita silko aŭ el densteksita kotono.

En Eŭropo pli malfrue disvastiĝis la praktika ilo, kiu ŝirmis kontraŭ la sortoŝanĝoj de la vetero. La unuan ne rigidan refermeblan ombrelon la brita John Beale patentigis en la fino de la 18-a jarcento en 1786.

Sekvis la lumperiodo de la ombreloj, nome ĝis 1840 ĉ. 40 diversajn ombrelojn patentigis la inventistoj. Sed la longajn tenilojn de ĉi tiuj ombreloj ankoraŭ ne eblis kunŝovi. La inventado de la kurta, moderna, eta, kuntirebla ombrelo atendiĝis mem preskaŭ dum unu jarcento. En la departemento Vas en la strangnoma vilaĝo Ostffyasszonyfa naskiĝis en 1881 la talenta Karolo Balogh.

Li en Sárvár lernis la maŝinmuntisto-metion, poste en Sopron, Vieno kaj Badeno evoluigis sian scion kaj metis majstroekzamenon en 1905. Post la unua mondmilito kun sia frato Kolomano ili maŝinmuntistan uzinon malfermis en la Vas-departementa vilaĝo Uraiújfalu. Krom la tagaj rutinlaboroj ili kaprompis pri novecigoj. Ĉi-maniere naskiĝis komence de la 1920-aj jaroj la genia ideo de la kunŝovebla eta ombrelo, kiu trovas lokon en aktujo. Ili en 1923 patentigis la inventaĵon.

La dokumento pri la fabrika marko estis legitimite per la reĝa notario de Szombathely. La kunŝovebla ombrelo baldaŭ ricevis patentan protektatecon en la najbaraj Aŭstrio, Germanio, kaj ankaŭ en Pollando, Belgio kaj Francio. Poste ĉi tio okazis en Britio kaj Usono. La fratoj komencis la fabrikadon en Uraiújfalu, kaj ili persiste serĉis hungarajn fabrikantojn. Malgraŭ la reklamoj ilia penado estis sensukcesa.

Do ilia atento turniĝis al eksterlando. Tie oni rapide rimarkis la eminentan komercan eblecon kaŝatan en la inventaĵo. La patentaj licencioj plimultiĝis. La poŝombrelo konkeris la mondon, dume hejme oni forgesis la nomon de la trovemaj hungaraj inventistoj.

Sed antaŭ nelonge en Uraiújfalu oni revivigis la memoron de la Balogh-fratoj.

La vilaĝo fieras pri la fratoj, oni aranĝas ombrelo-festivalojn memorigante, ke la kunŝovebla ombrelo ĉi tie komencis sian konkeran vojon.

Kara Siv,

Mi tre ĝojas legi vian mesaĝon. Same ĝojas ke finfine vi trovas komforta la domon en kiun vi transloĝiĝis. Jes, certe, vi jam estas maljuna kaj tiu via granda domo bezonis pli da zorgo ol via forto povas oferti!

Post mia vizito ĉe Martin Strid mi ĝojis viziti vin kvankam ne eblis longe resti en Gotenburgo, sed almenaŭ mi eluzis la okazon por plenumi unu el mia plej granda amaso da revoj: renkonti miajn amikojn!

Post Gotenburgo mi kongresis kun aliaj junuloj en Ŝventoji, kie min renkontis Vida, ŝiaj Edzo kaj Filino fine de la kongreso. Mi pasigis kvin tagojn da vera turismo en Litovio. Jes, vere turismi ĉar mi vizitis ĉiujn iamajn kaj nunajn ĉefurbojn de Litovio. Turismumis de Sudo al Nordo de Oriento al Okcidento. Poste mi iris buse al Aŭstrio. Mi estas bonŝanca ke mi estas supozeble la unua afrikano kiu jam vizitis la ĉi-jaran UK-urbon, Brno!

En Aŭstrio ĉe Alfred simile estis granda ĝojo por mi renkonti Alfred-n kaj lian familion.

Nu, kara Siv Burell, esperas mi ke en via nova domo, estas nova vivo. Mi deziras al vi sanon, pacon kaj forton.

Amike,

Eterna movadumanto. Membro de Afrika Komisiono de UEA. Komitatano C de TEJO. Komitatano B de UEA-komisiito de TEJO pri Edukado, Landa kaj Faka Agado. Esperantista instruisto. Respondeculo de konga ilei-sekcio pri instruado kaj trejnado. Loĝas en Lubumbashi/DR. Kongo

En Libera Folio Marc van Oostendorp skribis:

Trump donis novan argumenton por Esperanto en 4 marto 2025:

Vidpunkto – Eble en ĉi tiuj malcertaj tempoj ne plu estas tiom absurda la ideo pri lingvo kiu povus unuigi anstataŭ disigi la homaron. La usona prezidanto Donald Trump kaj vicprezidanto J D Vance lerte uzis la ilon de potenco nomata ”lingvo” dum sia renkontiĝo kun la ukraina prezidanto Volodimir Zelenskij lastvendrede. Ilia celo estis timigi kaj superruzi sian kunparolanton.

Kaj la fakto, ke la konversacio okazis en la angla, donis al ili klaran avantaĝon.

Aŭskultante anglalingvajn paroladon en la lastaj jaroj, oni rimarkis, ke li plibonigis sian lingvaĵon por pli efike plenumi sian diplomatan rolon.

Ĉu Trump aŭ Vance regas aliajn lingvojn krom la angla restas nekonate. Ili profitis de sia denaska lingvo, lingvo por starigi lingvan baron kontraŭ Zelenskij, kiu bezonis frakcion de sekundo por vortumi siajn pensojn pli. Tiun mallongan momenton ili lerte utiligis.

Philipp Sonntag / ELBB 1/2025

Dum miloj da jaroj, multaj homoj tra la mondo sentis sin preme minacataj. Ili stoike alkutimiĝis al ĝi. La planedo estas en la antaŭ-civilizacio. Bedaŭrinde, ĉi tio estas konsiderata sufiĉe normala por multaj homoj.

Tute ne estis normala por L. L. Zamenhof. Lia ilo por racia paco estis Esperanto. Li invitis nin esti la esperantistoj, la esperplenaj. Tio estis mirinda perspektivo de sukcesa feliĉo.

Same nia antaŭcivilizacio nun (!) tute ne estas normala por nia Prezidanto de UEA Duncan Charters, (”Novjarajn Bondezirojn”, Esperanto 1397(1) Januaro 2025, paĝo 3):

”La jaro 2024 estis plurilate konsterna por la enloĝantoj de nia mondo. Granda plimulto de esploristoj pli la mondo klimato notis pli ekstremajn fenomenojn, kiu avertas ke ni ne sufiĉe progresas pri la daŭripova konservado de nia planedo por stontaj generacioj.

Paralele katastrofa estis multloka daŭrigo de militado, kaj la neatingo de paco por suferantaj popoloj, kiuj sopiras kaj rajtas al normale trankvila vivo sen minacoj perdi familianojn, najbarojn aŭ la propran vivon.”

Duncan Charters postulas larĝan engaĝiĝon kun Esperanto. En intervjuo (en paĝoj 10–14 de la sama numero 1/2025) lia tutmonda engaĝiĝo evidentiĝas.

La defio: ”Kompreneble” nacioj reprezentas interesojn. Por la homaro, oni unue devus anstataŭigi la ”Unuiĝintajn Naciojn” per la ”Unuiĝintaj Homoj”. Ili venus de malsamaj nacioj sed sentus sin kiel komuna grupo. Kiel familianoj, kiuj kvankam suferas streson sur troloĝata planedo, ofte sukcesas helpi kaj konsoli unu la alian.

Kiam L. L. Zamenhof komprenis, ke ni ne sukcesas fari ĉi tiun progreson, li disvolvis Homaranismon, sian filozofion de praktika etiko. Tamen, dum pli ol cent jaroj ni vane provis. Kiel ni povas eliri el ĉi tiu blokiĝo? Alia filozofo faris fundamentajn konsiderojn pri tiu ĉi dilemo. Kun la helpo de la kvar bazaj demandoj de Immanuel Kant, ni povas esplori, strebi, testi kaj finfine klarigi niajn sociajn rolojn:

Kion mi povas scii? Kion mi faru? Kion mi povas esperi? Kio estas viro?

Do ni ni esperantistoj konsideru kial ni apenaŭ socie aktivas ĉi-rilate. Tial ni pripensu: Ĉu ni estas tro stultaj? Tro rezignacie maldiligenta? Ĉu ni portas nian nomon maljuste? Kiuj ni estas tamen?

Sekve, mi elektas ĉi tiujn kvar demandojn por trakti defiojn. L. L. Zamenhof iam 1890 vidis: Nacioj tra la mondo provas, plejparte vane, solvi konfliktojn. Nacioj reprezentas malsamaj interesojn. Per homaranismo oni povas kaj devus eĉ anstataŭigi la ”Unuiĝintajn Naciojn” per la ”Unuiĝintaj Homojn”, kiuj venas de malsamaj nacioj. Eble sufiĉus, ke la 193 nacioj en UN atenti malpli al siaj naciaj interesoj kaj pli al la ”homaj” interesoj. Do granda defio, kun multe por fari. Homoj estas en prepara stadio de civilizo. Pri tio, por helpi, por forlasi ĉi tiun antaŭan etapon, kapablas eble ankaŭ ni Esperanistoj. Ni ne estas pli bonaj ol aliaj homoj. Sed ni ricevis unikan aliron de L.L.Zamenhof, nome ”homaranismo”.

Problemoj kaj krizoj estas fortaj tutmonde. Kiajn eblojn ni esperantistoj havas por kontribui al plibonigoj per nia konstrua mondrigardo? Evidente estas pluraj aspektoj por konsideri.

Mi selektas kvar ekzemplojn pri traktado de defioj. Uzante la kvar fundamentajn demandojn de Immanuel Kant, ni povas esplori, strebi, provi, kaj finfine klarigi niajn sociajn rolojn. La ekzemplaj provoj iras en kvar ĉapitroj, por nuntempo:

A) Ni devus paroli Esperanton malrapide, laŭte kaj klare. Tio estus pli bone ricevita mesaĝo, pri kiu Esperanto evidente kaj klare kapablas. Kaj iuj aŭskultantoj eble respondas pli bone rimarkante tion, kion ni provas implici. Do bonvolu paroli ”simpla Esperanto” tio povus helpi ĝin starigi eĉ pli bone ol antaŭe kiel ”simpla eŭropa lingvo”. Kaj kelkaj aŭskultantoj reagas rimarkante tion, kion ni sugestas al ili: bonvolu paroli ”simpla Esperanto”, kiu povus starigi sin eĉ pli bone ol antaŭe kiel ”simpla eŭropa lingvo”. Tio ankaŭ igus Esperanton pli konata por tute malsamaj celoj.

B) Kie malsamaj grupoj havas tre malsamajn interesojn, necesas diplomatia mediacio. Esperantistoj kiuj havas, respektas kaj konservas komunan komprenon pri Homaranismo estas aparte kapablaj pri tio. Tamen ĉi tiuj Esperantistoj devus esti fakuloj pri polemikaj aferoj, aŭ almenaŭ volonte okupiĝi pri ili kaj fari cel-orientitan penon. Tiam tio estus mesaĝo pri kio Esperanto povas evidente kaj klare esti kapabla. Kaj kelkaj aŭskultantoj respondus rimarkante tion, kion ni provas sugesti. Do bonvolu paroli ”simplan Esperanton”, tra ĉi tio eĉ povus starigi sin pli bone ol antaŭe kiel la ”simpla eŭropa lingvo”. Kaj kelkaj aŭskultantoj reagas rimarkante tion, kion ni provas sugesti: Bonvolu paroli ”simplan Esperanton”, kiu eĉ povus starigi sin pli bone ol antaŭe kiel la ”simpla eŭropa lingvo”. Tiel Esperanto ankaŭ estus pli konata kiel taŭga por tute malsamaj celoj.

C) Aurelius Augustinus plurfoje emfazis bonfaradon kiel decidan forton. Kaj li konvinke kaj intense luktis por aliro al sia Dio – malgraŭ ĉiuj duboj, ĉar la ”signaloj de Dio” ne atingis lin eksplicite en klara lingvo. Li devis plurfoje mergi sin en neklarajn antaŭsentojn kaj ĉerpi forton el neklaraj esperoj (!), kaj fortigi sian propran komunumon kiel Episkopo de Hipono. Ni povas demandi nin pri Homaranismo: Ĉu mankas al ni tia sindonemo?

de Ingegerd Granat

En bela printempa tago en 2025, ni faris ekskurson al la fonto de Kallebäck, kiu situas ĉe la regna ĉefŝoseo 40, kiu kondukas al Landvetter kaj plu en la mondon. Kaj kien ajn oni vojaĝas, akvo gravas, same grava en Jönköping kiel en Gran Canaria.

Jam en 1692, la fonto estas menciita por la unua fojo.

En la 18-a jarcento, ili komencis vendi puran kaj klaran akvon el la fonto en puraj ujoj, ĉe la Germana Preĝejo en Gotenburgo.

Post vizito al Gotenburgo, kiu komenciĝis la 13an de novembro 1787, reĝo Gustavo III daŭrigis sian vojaĝon direkte al la urbo Borås tra Kallebäck, kvar tagojn poste. Li estas renkontita ĉe la fonto de deputito de la Akvoprovizado-Komisiono de la grandurbo, kaj la okazaĵo poste estas priskribita kiel sukcesa. La reĝo gustumas la akvon ”en kristala plado kaj el kristala glaso”, la piedo de la glaso portanta la surskribon:

En la inaŭguro, Daniel Pettersson profitis la okazon por peti nomigi la fonton ”la fonto de Gustaf”, kio estis permesita. Pettersson skribis kelkajn versojn, kiujn akvonimfo leviĝinta el la fonto laŭtlegis, kaj kiuj finiĝis per peto nomigi la fonton laŭ la reĝo:

Cetere, la ”nimfo” faris tiel bonan impreson al la reĝo, ke ”Lia Reĝa Moŝto, kiu, en atesto pri Sia kompleza favoro, prezentis al la prezentita Akvonimfo Oran medalon.” Kaj la identeco de la nimfo kaj la sorto de la medalo estas nekonataj.

Oni ne povis ne rigardi enen, kaj jen kiel ĝi aspektis en ĉi tiu printempa tago.

La akvo ĉie estas la fluanta blanka oro!

La akvo de tiu fonto profitigis la mineralakvofabrikon de Gotenburgo ”Apotekarnes” kaj la bierfarejon de Pripp.

”Gustafs Källa” estas fermita hodiaŭ, do ne povas kalkuli pri akvoglutoj.

Jen kio estas skribita sur la ŝildo ĉe la fonto:

La fonto de Kallebäck aŭ ”fonto de Gustavo” kiun Gustavo III inaŭguris la 17-an de novembro 1787. La fonto metis la fundamenton por la akvoprovizado de Gotenburgo, tiutempe kun 11 000 loĝantoj.

La akvo de la fonto estis kondukita tra 5 km longa tubo de boritaj trunkoj, al fontano ĉe Kungsporten.

La memorŝtono dezajnita de CJ Carlberg en 1800.

Reĝo Gustavo V vizitis la fonton en 1937 por la 150-a datreveno kaj poste subskribis la memorŝtonon.

La fontodomo kaj la memorŝtono estis deklaritaj konstrua monumento en 1973.

Sub la desegnaĵoj dekstre:

La fonto de Gustaf ĉe Kallebäck, akvareldesegnaĵo de JG Richert, desegnita en 1881 lige kun renovigaj kaj vastiglaboroj.

av Ingegerd Granat

En vacker vårdag 2025, gjorde vi en utflykt till Kallebäcks källa som ligger vid riksväg 40 som leder till Landvetter och vidare ut i världen. Och vart man än reser, så är vatten viktigt, Iika viktigt i Jönköping som på Gran Canaria.

Redan 1692 nämns källan för första gången.

På 1700-talet började man sälja rent och klart vatten från källan i rena kärl, vid Tyska kyrkan i Göteborg.

Efter ett besök i Göteborg, som började den 13 november 1787, fortsatte Gustav III sin färd mot Borås via Kallebäck, fyra dagar senare. Han möts vid källan av en deputation från stadens Vattenlednings-Commision, och händelsen beskrivs senare som mycket lyckad. Kungen avsmakar vattnet ”på ett Christalls-fat och utur ett Christalls-glas”, där glasets fot har inskriptionen: